Ποια είναι η σχέση της Agustos (Αυγούστας) του Βερμίου με τη Νάουσα;

Γράφει ο Γιώργος Μακαρατζής

Το βιβλίο Η μυστηριώδης Agustos του Βερμίου και η αποκάλυψη της Αυγούστας – Νέας Αυγούστας – Νιάουστας – Νάουσας του Θωμά Γαβριηλίδη (2025) αποτελεί μια αξιόλογη συμβολή στη μελέτη της τοπικής ιστορίας της Ημαθίας, φωτίζοντας ένα λιγότερο γνωστό αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρον ζήτημα: τη σχέση της σημερινής ονομασίας «Νάουσα» με την παλαιότερη «Αυγούστα» (ή Agustos) και τις μεταγενέστερες εκδοχές της ως «Νέα Αυγούστα» και «Νιάουστα». Το βιβλίο εξετάζει πώς οι ονομασίες αυτές διαμορφώθηκαν και εξελίχθηκαν διαχρονικά, αξιοποιώντας πηγές που καλύπτουν διαφορετικές ιστορικές περιόδους: επιγραφικό υλικό, αρχαίες αναφορές, οθωμανικές μαρτυρίες, γλωσσολογικές παραδοχές και τοπικές παραδόσεις.

Ο Θωμάς Γαβριηλίδης θέτει μια σειρά από κρίσιμα ερωτήματα:

– Ποια είναι η προέλευση του τοπωνυμίου «Αυγούστα»;

– Υπήρξε πράγματι συνέχεια μεταξύ της αρχαίας Αυγούστας και της νεότερης Νιάουστας;

– Πώς και πότε μετασχηματίστηκαν οι ονομασίες και τι μαρτυρούν οι πηγές για αυτή τη διαδικασία;

– Ποιους δρόμους ανοίγει η γλωσσολογική και επιγραφική έρευνα για την κατανόηση της τοπικής ονοματολογίας;

Για να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα, ο συγγραφέας ακολουθεί μια πολύπλευρη ερευνητική προσέγγιση: συνδυάζει κριτική ανάγνωση των ιστορικών πηγών, ανασκόπηση υφιστάμενης βιβλιογραφίας, επιτόπια έρευνα, συγκριτική μεθοδολογία ως προς τοπωνύμια άλλων περιοχών και συστηματική διασταύρωση των δεδομένων. Η προσπάθεια αυτή αναδεικνύει τις ασυνέχειες και τα κενά που χαρακτηρίζουν την τοπική ιστοριογραφία, προτείνοντας ωστόσο ερμηνείες που βασίζονται σε τεκμήρια και όχι σε αυθαίρετες υποθέσεις.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο συγγραφέας - λίγες πηγές, αντιφατικές αναφορές, αποσπασματικότητα επιγραφών, χρονικά κενά μεταξύ των μαρτυριών- αποτελούν μέρος της ιστορικής διαδικασίας. Ο Θωμάς Γαβριηλίδης δεν αποσιωπά τα όρια της έρευνας· αντίθετα, τα καθιστά ορατά, προ(σ)καλώντας τον αναγνώστη να συμμετάσχει σε μια ανοιχτή ερμηνευτική συζήτηση.

Μέσα από τη συγκριτική προσέγγιση και την κριτική σύνθεση των πηγών, ο συγγραφέας καταλήγει σε ένα συνεκτικό ερμηνευτικό πλαίσιο: η ιστορία της Νάουσας ενδέχεται να εκτείνεται βαθύτερα από τα συνήθως αποδεκτά όρια της τοπικής ιστοριογραφίας, ενώ οι μεταβολές στο τοπωνύμιο δεν αποτελούν ασύνδετους μετασχηματισμούς, αλλά στοιχεία μιας διαχρονικής συνέχειας κατοίκησης και ταυτότητας. Οι υποθέσεις του συγγραφέα προκαλούν συζήτηση, λειτουργούν δημιουργικά, ενεργοποιούν νέους προβληματισμούς και κινητοποιούν το ενδιαφέρον για νέα έρευνα.

Το βιβλίο εντάσσεται σε εκείνη τη σπάνια κατηγορία έργων που δεν επιδιώκουν να εντυπωσιάσουν με ευκολίες και θεωρητικά σχήματα ή εκδοτική προβολή, αλλά να προσφέρουν ουσιαστική γνώση για τον τόπο. Η συμβολή του στη διάσωση και ανάδειξη της τοπικής ιστορικής μνήμης είναι ουσιαστική, ενώ παράλληλα λειτουργεί και ως πρό(σ)κληση προς νεότερους ερευνητές να επανεξετάσουν πηγές και ζητήματα που παραμένουν στο περιθώριο της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας.

Ο Θωμάς Γαβριηλίδης καταθέτει το αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας και βαθιάς αγάπης για τον τόπο του, προσφέροντας νέο υλικό, γόνιμα ερωτήματα και νέες προοπτικές σε όσους/ες ενδιαφέρονται για την ιστορία της Νάουσας και της Ημαθίας. Με συστηματική έρευνα και μακρόχρονη προσωπική ενασχόληση, ο συγγραφέας καταφέρνει να ανανεώσει το ενδιαφέρον για ένα παλιό τοπωνυμικό μυστήριο, ανοίγοντας νέες διαδρομές κατανόησης και ερμηνείας.

Τέλος, το βιβλίο αυτό υπενθυμίζει ότι η τοπική ιστορία παραμένει ένα ανοιχτό πεδίο που αναθεωρείται και προσφέρεται για διαφορετικές αναγνώσεις κάθε φορά που προκύπτουν νέα δεδομένα, ενώ παράλληλα εξελίσσεται χάρη σε ανθρώπους, όπως ο Θωμάς Γαβριηλίδης, που επιμένουν να αναζητούν, να αμφισβητούν και να συνομιλούν δημιουργικά με το παρελθόν - ακόμη κι όταν αυτό παραμένει «μυστηριώδες».

Γιώργος Μακαρατζής

Δρ Διδακτικής της Ιστορίας