29η Απριλίου, Παγκόσμια Ημέρα Χορού

Γράφει η Αναστασία Γ. Ταναμπάση, Ιστορικός – Δρ. Ιστορίας της Εκπαίδευσης, μέλος της ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ "ΗΛΙΟΕΙΔΕΙΑ"

Κάποτε ζήτησαν από τη διάσημη χορεύτρια Isadora Dunkan να ορίσει τι είναι χορός. Η απάντησή της ήταν η ακόλουθη: «Ο χορός δεν είναι μόνο μια φυσική δραστηριότητα. Δεν είναι απλά μια τέχνη, που δίνει έκφραση στην ανθρώπινη ψυχή μέσω της κίνησης. Είναι η βάση μιας πλήρους σύλληψης της ζωής».^[1]

Τι σημαίνει ο συγκεκριμένος ορισμός της Dunkan; Με ποιον τρόπο μπορούμε να συλλάβουμε τη ζωή μας μέσω του χορού;

Είναι δεδομένο ότι το χορό το συναντούμε στις πιο σημαντικές στιγμές μας, από τη γέννηση έως το θάνατό μας. Χορεύουμε στο ρυθμό των συναισθημάτων μας, άλλοτε για την εκτόνωση της χαράς ή της λύπης μας άλλοτε για τελετουργικούς ή επαγγελματικούς σκοπούς.

Κάθε χορός έχει ειδική σημασία ανάλογα με τον τόπο και το χρόνο εμφάνισής του, ενώ εξαρτάται από τις δομές εξουσίας της εκάστοτε περιόδου.^[2]

Στην παγκόσμια Ιστορία, δεν είναι λίγοι οι χοροί που αποτέλεσαν και αποτελούν ιστορική πηγή, τεκμήριο αντίστασης και ελευθερίας. Στην Ελλάδα, πολλά από τα δημοτικά μας τραγούδια εκφράζουν τους πόθους ενός λαού, που αποζητούσε να ανακτήσει την ελευθερία του από την οθωμανική κυριαρχία. Συνήθως, χορεύουμε αυτά τα τραγούδια χωρίς να έχουμε επίγνωση των ιστορικών στοιχείων που αφηγούνται ή -ακόμα- και των μύθων που περιέχουν.

Χορεύουμε, επίσης, για να νιώσουμε ελεύθερες κι ελεύθεροι. Δεν είναι τυχαίος ο ρόλος του χορού σε αγώνες κατά της καταπίεσης ανά τον κόσμο. Όπως σ’ εκείνο το αποχαιρετιστήριο γλέντι που στήθηκε στις 30 Απριλίου 1944 στο θάλαμο 1 του Μπλοκ 3, στις φυλακές - κολαστήριο Χαϊδαρίου.^[3] Την παραμονή της μαζικής εκτέλεσής τους από τους Γερμανούς κατακτητές, διακόσιοι μελλοθάνατοι Έλληνες πολιτικοί κρατούμενοι αποφάσισαν να χορέψουν, να διασκεδάσουν το φόβο του θανάτου και να αποχαιρετήσουν τη ζωή. Οι χοροί εκείνοι, που τόσο αριστοτεχνικά αποδόθηκαν στην κινηματογραφική ταινία του Παντελή Βούλγαρη «Τελευταίο σημείωμα», υπήρξαν η ύστατη μορφή αντίστασης διακοσίων άοπλων μελλοθανάτων μπροστά σ’ έναν πανίσχυρο Γερμανό κατακτητή. 

Στην Ιστορία των κοινωνικών κινημάτων, ο χορός χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται ως μέσο ειρηνικής διαμαρτυρίας.  Μέσω του χορού αφηγούμαστε μια Ιστορία, διατυπώνουμε τα αιτήματά μας και διεκδικούμε ν’ αλλάξουμε τον κόσμο. Έχουμε γίνει μάρτυρες χορευτικών διαμαρτυριών σε όλον τον κόσμο, από τις οποίες ξεχώρισαν εκείνες των γυναικών της Χιλής το 2019 και στη συνέχεια, των γυναικών όλου του κόσμου, που χόρευαν για να καταγγείλουν την έμφυλη βία.^[4] Χορευτικές διαμαρτυρίες υπήρξαν στις Η.Π.Α. το 2020 μετά τη δολοφονία του George Floyd, ενώ πιο πρόσφατες είναι οι χορευτικές διαμαρτυρίες στη Γαλλία για το συνταξιοδοτικό.

Για όλους εμάς, που έχουμε καταφύγει στο χορό για να επικοινωνήσουμε με τον εαυτό μας και τον κόσμο, μια Παγκόσμια Ημέρα Χορού δεν μοιάζει τόσο απαραίτητη. Ωστόσο, η καθιέρωση της 29^ης Απριλίου από το Διεθνές Συμβούλιο Χορού της UNESCO επιβεβαιώνει τον ορισμό της Dunkan : Ο χορός δεν αποτελεί απλά άλλη μία μορφή τέχνης, αλλά μία από τις σημαντικότερες μορφές επικοινωνίας και τρόπο ζωής.

^[1]“Ορισμοί για το χορό”. Ανακτήθηκε από: http://politropi.greek-language.gr/keimeno/orismoi-xoros/ (3.4.2023).

^[2] Pušnik, M. (2010). “Introduction: Dance as Social Life and Cultural Practice”. Anthropological Notebooks 16 (3), p. 5-8. Ο Β. Νιτσιάκος αναφέρει ότι η εποχή της υπερνεωτερικότητας χαρακτηρίζεται από μια χωροχρονική υπέρβαση, με αποτέλεσμα ο χορός να μην παραπέμπει πλέον σε έναν τόπο και ένα χρόνο, σε αντίθεση με τις παραδοσιακές κοινωνίες. Οι τοπικοί πολιτισμοί υποτάχθηκαν, με σκοπό την κατασκευή ενός ενιαίου και συνεχούς εθνικού χώρου και –αντίστοιχα- ενός ευθύγραμμου και συνεχούς εθνικού χρόνου. Βλ. Νιτσιάκος, Β. (2001). «Ο τόπος του χορού και ο χορός του τόπου». Στο Πανοπούλου, Κ. (Επιμ.) Πρακτικά 2^ου Πανελληνίου Συνεδρίου Λαϊκού Πολιτισμού Μελωδία-Λόγος-Κίνηση. Σέρρες, σ. 25, 26.

^[3] Στην εκπομπή-αφιέρωμα του Γ. Τσιώκου με τίτλο «Χαϊδάρι-Καισαριανή: η εκτέλεση των 200 των Πρωτομαγιά του 1944 από τους Ναζί» παρατίθεται η προφορική μαρτυρία του -τότε- κρατούμενου στις φυλακές Χαϊδαρίου, Θανάση Μερεμέτη, για το αποχαιρετιστήριο γλέντι την παραμονή της εκτέλεσης. Πρόκειται για ιστορικό γεγονός και δεν αποτελεί σκηνοθετικό εύρημα της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη. Ανακτήθηκε από: https://www.youtube.com/watch?v=Tj_Q4FpqE-o (3.4.2023).

^[4] Το 2019 στους δρόμους της Χιλής γυναίκες χόρεψαν το δρώμενο “El violador eres tu” («Ο βιαστής είσαι εσύ»), χορευτική διαμαρτυρία που εξαπλώθηκε σχεδόν σε όλη την υφήλιο.