Ο Θωμάς Α. Μπαρτζάνης και τα Δημώδη Άσματα της Βέροιας: Οι επτά επιστολές στη “Φόρμιγγα” (1907-1908) και η κληρονομιά του

Γράφει ο Απόστολος Ιωσηφίδης

Από τον Ιανουάριο του 1907 έως τον Σεπτέμβριο του 1908 η εκδιδόμενη στην Αθήνα «Μουσική Έφημερίς Εικονογραφημένη» «Φόρμιγξ» του Ιωάννου Θ. Τσώκλη¹, φιλοξενεί επτά (7) επιστολές από την (οθωμανοκρατούμενη) Βέροια.

Ο αποστολέας Θ.(ωμάς) Α.(ντωνίου} Μπαρτζάνης², τακτικός -όπως φαίνεται-αναγνώστης της εφημερίδας, καταγράφει 32 «δημώδη άσματα της Βεροίας»· παραδίδει με την βυζαντινή σημειογραφία την μελωδική τους εκτέλεση· σποραδικά τα συνοδεύει με σχόλια και οδηγίες για την χορευτική τους έκφραση· αρκετά από αυτά, τα αντιστοιχεί (προβάλλοντας την τοπική, εν Βεροία, εκδοχή τους) προς δημώδη άσματα άλλων περιοχών του Ελληνισμού (όπως είχαν δημοσιευθεί στην -τότε- αρτισύστατη συλλογή του Γ. Δ. Παχτίκου³)· και τα υποβάλλει, κατανεμημένα σε επτά (7) επιστολές, στην «Φόρμιγγα», η οποία και τα δημοσιεύει.

Η καλλιέπεια, η σαφήνεια, η λιτότητα, η μεθοδικότητα της γραφής του Θ. Α. Μπαρτζάνη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι -ενώ κατοικοεδρεύει σε μια μικρή επαρχιακή πόλη του εξωτερικού⁴- παρακολουθεί συστηματικά τον εξειδικευμένο στην ελληνική μουσική παράδοση τύπο των Αθηνών, αποκαλύπτουν μια καλλιεργημένη, ευρυμαθή και ευαίσθητη προσωπικότητα, για τον βίο και την πολιτεία της οποίας, δεν κατέστη δυνατόν να αρυσθούν περισσότερες πληροφορίες, είτε από τους απογόνους-μέλη των εν Βεροία και Αθήναις οικογενειών Μπαρτζάνα, είτε από ευγενείς συμπολίτες νυχθημερόν κοπιώντες στα ορυχεία της τοπικής ιστορίας.

Πλην όμως, την (προς στιγμήν επίμονη) αφωνία της ηχούς του παρελθόντος, έλυσε⁵ η γενναιοδωρία του μουσικολογιωτάτου Καθηγητή Εμμανουήλ Γ. Ξυνάδα, ο οποίος υπέδειξε στον συντάκτη του ανά χείρας πονηματίου το φρέαρ προς άντληση των περί τον Θ. Α. Μπαρτζάνη διαθεσίμων ρανίδων.

Ειδικότερα: όταν το 2005 ο Παύλος Δ. Πυρινός συνθέτει ένα βιογραφικό σχεδίασμα για τον Μακεδονομάχο και Δάσκαλο Αντώνιο Τσικερδάνο, σημειώνει, εν σχέσει προς την εκπαιδευτική διαδρομή του ήρωά του:

«Υπηρέτησε {ο Α. Τσικερδάνος} ως δάσκαλος την περίοδο 1892-1908. Από το σχολικό έτος 1899-1900 υπηρέτησε στην Αστική Σχολή Βεροίας, της οποίας την διεύθυνση είχε ο Φυλακτός και στη συνέχεια οι: Α. Τούσας, Κ. Κοσμάς, Α. Ε. Χριστόδουλος και Θ. Α. Μπαρτζάνης»⁶.

Αυτή η σπερματική αναφορά:

(α) αναπτύσσεται ως -σύντομο- υποκεφάλαιο, ενταγμένο στην ευρύτερη εργασία του Π. Δ. Πυρινού «Μεγάλοι Ευεργέτες της Βέροιας Αναστάσιος Κάππος Αικατερίνη  Μπαρτζάνη  Κάππου»⁷, όπου, πέραν των μετέπειτα περισσότερο αναλυθεισών πληροφοριών [κατωτέρω υπό (γ)], η κοίμηση του Θ. Α. Μπαρτζάνη τοποθετείται (κατ' εκτίμηση) «μεταξύ των ετών 1916-1918».

(β) προσλαμβάνει, σε μεταγενέστερη (2012) εργασία του Π. Δ. Πυρινού [: «Η Ελληνική Αστική Σχολή Βέροιας (1898-1908) όπως παρουσιάζεται μέσα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό»]⁸, συγκεκριμένες χρονολογικές συντεταγμένες. Σε Πίνακα που προσαρτάται ως Παράρτημα στην ως άνω εργασία, κατατάσσονται, κατά την διαδοχή των σχολικών ετών, οι διατελέσαντες Διευθυντές της Αστικής Σχολής Βεροίας: Τούσας Α. (1898-1899)· Φυλακτός Δ. (1899-1990, 1900-1901)· Τούσας Α. (1901-1902)· Κοσμάς Κ. (1902-1903)· Κουτσαρής Στέφανος (1903-1904, 1905-1906), και Μπαρτζάνης Α. Θωμάς (1905-1906, 1906-1907, 1907-1908), όπερ δηλοί: όταν ο τελευταίος γράφει τις επτά (7) επιστολές του στην «Φόρμιγγα» διαθέτει ήδη την ιδιότητα του Διευθυντή της Αστικής Σχολής Βεροίας, - ιδιότητα την οποία αποσιωπά στην επιστολική επικοινωνία του με την μουσική εφημερίδα των Αθηνών.

και

(γ) καρποφορεί πλουσιόδωρα, 4 χρόνια αργότερα (2016), όταν η ακάματη ερευνητική πένα του Π. Δ. Πυρινού αφιερώνει ειδικό άρθρο⁹ στον επιστολογράφο της «Φόρμιγγος» και φωτίζει πτυχές της μορφής και του έργου του:

«Ο Θωμάς Αντωνίου Μπαρτζάνης [...] γεννήθηκε στη Βέροια.

Μακρινοί συγγενείς του, με το ίδιο επίθετο, ζουν στη Βέροια μέχρι σήμερα.

Τα πρώτα γράμματα έμαθε στη γενέτειρά του και στη συνέχεια σπούδασε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και στη μουσική Σχολή της Κωνσταντινουπόλεως [...]

πολύ νέος προσλήφθηκε ως διευθυντής της εν Νικοπόλει του Πόντου Ελληνικής Οκταταξίου Αστικής Σχολής κατά το σχολικό έτος 1903-1904 και ενωρίτερα.

Ήταν πολύ μορφωμένος και είχε εξαιρετική μουσική κατάρτιση ενώ από τους συναδέλφους του ονομαζόταν "Μουσικολογιώτατος".

Γνώριζε πολύ καλά Τουρκικά, Γαλλικά και Μουσική. Από το σχολικό έτος 1904­1905¹⁰ προσλήφθηκε ως διευθυντής της Ελληνικής Αστικής Σχολής Βεροίας [...],

δίδασκε 22-23 ώρες την εβδομάδα, πέρα από τα καθήκοντα του διευθυντή, τα μαθήματα Γλώσσα, Αριθμητική, Γεωμετρία, Ιστορία και Τουρκικά.

Ο Θωμάς Αντ. Μπαρτζάνης παντρεύτηκε την Αικατερίνη Μανιοπούλου (Κάππου) δασκάλα {στο «Μελέτειο» σχολείο Βεροίας} , με την οποία απέκτησε {το 1913} γιο, τον Αντώνιο [...]

Στα κοιμητήρια της Βεροίας σώζεται οικογενειακός τάφος¹¹ του Θωμά Αντ. Μπαρτζάνη, μαζί με τον Αναστάσιο Κάππο, ευεργέτη της πόλης μας και τον, σε νεαρή ηλικία, αποθανόντα Αντώνιο Κάππο {Μπαρτζάνη}.

[...] Ο Θωμάς Μπαρτζάνης άφησε τις εξής μουσικές (χειρόγραφες) συλλογές: 1.- "Μουσική χειρόγραφος περιέχουσα διάφορα μαθήματα, δηλαδή άσματα εκκλησιαστικά διάφορα - πατέρα - υ'ιόν ."Αξιον εστίν και άλλα πολλά 1897. Ύπό Θωμά Άντ. Μπαρτζάνη Πτυχιούχος της έν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης του Γένους και Μουσικής αυτής Σχολής"¹². [...] 2.- Χειρόγραφη φυλλάδα που περιέχει χερουβικά, μελοποιηθέντα υπό του Μουσικολογιωτάτου Θωμά Αντ. Μπαρτζάνη. [.]»

Στο Υποθηκοφυλακείο της Βέροιας φυλάσσονται δυο συμβόλαια αγοραπωλησίας ακινήτων, στα οποία πρωταγωνιστεί ο Θωμάς Μπαρτζάνας του Αντωνίου, αργυραμοιβός¹³, κάτοικος Βεροίας:

(α) με το 276/04-01-1915 συμβόλαιο του συμβολαιογράφου Γεωργίου Καλλιμπάκα, αγοράζει, έναντι 105 οθωμανικών λιρών¹⁴, από τον Εμμανουήλ Δημητρίου, το Υ εξ αδιαιρέτου ενός κλιβάνου παρά την θέση Σινάν βέη («ψαροπάζαρο»)· και

(β) με το 320/16-01-1915 συμβόλαιο του ίδιου συμβολαιογράφου, αγοράζει, έναντι 2.070 οθωμανικών λιρών, από τους Αχμέτ Ισμαήλ και Αχμέτ Δερβίς Ισμαήλ, «εν μαγαζεΐον» στην τοποθεσία «Άλευράδικα».

Η χήρα του Αικατερίνη (1884-1954) παντρεύτηκε τον εκ Χειμάρρας Βορείου Ηπείρου και μέσω Αμερικής, Σουδάν, Αιγύπτου και Αθηνών εγκατασταθέντα (το 1914) στην Βέροια «ένθα έδικηγόρησε ώς άριστος των έν Βεροία δικηγόρων και ρήτωρ»¹⁵, Αναστάσιο Κάππο (1870-1947), κοσμήσαντα, μεταξύ άλλων¹⁶, και το αξίωμα του Προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Βεροίας.¹⁷

Ο Α. Κάππος υιοθέτησε τον ορφανό πατρός Αντώνιο {Μπαρτζάνα} (1913­1938), ο οποίος ήδη το 1928 αναφέρεται ως «μαθητής υιός τοϋ εγκρίτου της πόλεώς μας δικηγόρου κ. Ά. Κάππου»¹⁸, και ο οποίος «τελειόφοιτος <ών> της φιλολογίας» απεβίωσε «εις νεαρωτάτην ήλικίαν μόλις 25 έτών»¹⁹.

Η (οπωσδήποτε όχι ευκαταφρόνητη) περιουσία του Θωμά Μπαρτζάνη πέρασε στα χέρια της συζύγου του Αικατερίνης και, μέσω αυτής, ενώθηκε με την περιουσία του Αναστασίου Κάππου, η ενιαία δε περιουσία του ζεύγους Κάππου κληροδοτήθηκε²⁰ στον Δήμο Βέροιας.

Έτσι: Ο αγορασθείς, από τον Θ. Α. Μπαρτζάνη, κλίβανος, αλλά και τα «μαγαζεΐα» (στα οποία ασφαλώς θα περιλαμβανόταν και το αποκτηθέν από τον ίδιο κατά το 1915 «μαγαζεΐον»), μνημονεύονται μεταξύ των κληροδοτηθέντων από το ζεύγος Αναστασίου και Αικατερίνης Κάππου ακινήτων στον Δήμο Βέροιας:

«Εις τήν σύζυγον τοϋ Μ. Ευεργέτου Αναστασίου Κάππου τοϋ πνευματικώς, έθνικώς και κοινωνικώς δράσαντος έν Βεροία και έγκαταλείψαντος μετά της συζύγου του ύπολογίσιμον περιουσίαν άποτελουμένην άπό τριώροφον οίκίαν²¹, άπό κατάστημα (Γραφεΐον) μετά της βιβλιοθήκης του, ένα κεντρικώτατον κλίβανον και άλλα μαγαζεΐα, και όλα αυτά διά κοινωφελείς και αγαθοεργούς σκοπούς, δέν άπεδόθη ή δέουσα τιμή.»²²

Η Αικατερίνη Κάππου φαίνεται πως αναγνώριζε το γεγονός ότι μέρος της αξιολογώτατης περιουσίας της (που αποτέλεσε το ομώνυμο υπέρ του Δήμου Κληροδότημά της) πήγαζε από την εργασία του πρώτου συζύγου της (και βιολογικού πατέρα του μονάκριβου και αδικοχαμένου υιού του ζεύγους Κάππου), και πως διατηρούσε γι αυτόν (τον πρώτο σύζυγό της) μνήμες αγαθές.

Έτσι:

(Ι) συμπεριλαμβάνει στην διαθήκη²³ της τον (πιθανότατα μοναδικό συγγενή -μάλλον πρώτο εξάδελφο- του Θωμά Αντωνίου Μπαρτζάνη, τον και συνονόματό του) Θωμά Γεωργίου Μπαρτζάνα (τον γενάρχη των σημερινών οικογενειών Μπαρτζάνα), και ορίζει πως ο Δήμος Βέροιας οφείλει, από το Κληροδότημά της, να του καταβάλει ορισμένο ποσό, όπως αποτυπώνεται στην 371/29-11-1954 ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου²⁴, όταν αυτό αναλύει και υλοποιεί τις προκύπτουσες από την διαθήκη υποχρεώσεις του, σύμφωνα με τις οποίες:

οφείλει <ο Δήμος> από τα ενοίκια των ακινήτων του πρώτου έτους (1954­1955) να καταβάλει: «(α) τό 1/12 του άνω ποσοϋ <των ενοικίων> των δραχμ. 8.827,50, ήτοι δραχμ. 735,60 εις τόν Ιερόν Ναόν Μητροπόλεως, διά δαπάνας τελέσεως μνημοσύνου κατά τόν μήνα Δεκέμβριον 1954, υπέρ των διαθετών. Έκ δέ του υπολοίπου ποσου τών δραχμών 8.091,90 (β) τά μέν 4/12, ήτοι ποσόν 2.697, έξ ημισείας εις τάς δύο άδελφάς τής διαθέτιδος Εύφημίαν χήραν Μερκουρίου Γώγου και Έλένην χήραν Έμμαν. Νικολαΐδου, (γ) τά 4/12, ήτοι ποσόν δραχμών 2.697 έξ ϊσου εις τους: (1) Έλένην Ζήση, (2) Μαριγώ Βαρακλή, (3) Εύδοκίαν Λουλιάρου και (4) Θωμαν Μπαρτζάναν, άπαντας κατοίκους Βερροίας, (δ) τά 4/12, ήτοι ποσόν δραχμών 2.697 έξ ϊσου (1) εις τόν Ί. Ναόν Μητροπόλεως, (2) εις τόν Ί. Ναόν Άγ. Αντωνίου, (3) Ιερείς Μητροπόλεως, Άγ. Αντωνίου και Νεκροταφείου, και (4) εις τήν βοηθόν τής διαθέτιδος Ε. Νίκα.»²⁵

(ΙΙ) κατατάσσει τον Θωμά Α. Μπαρτζάνη στον πυρήνα της (νέας της) οικογένειας, καθώς στα μνημόσυνα, που παραγγέλλει να τελούνται υπέρ αναπαύσεως των ψυχών των κεκοιμημένων μελών της οικογένειας Κάππου, αναγράφει και το όνομα του προαπελθόντος πρώτου συζύγου της· και επιφορτίζει:

(α) την Φιλόπτωχο Αδελφότητα Κυριών Βεροίας «να δίνει 300 δρχ. και εκ περιτροπής σ' έναν εκ των ιερέων των ναών Μητροπόλεως, Αγίου Ιωάννου και Αγίου Αντωνίου για να μνημονεύει σε κάθε λειτουργία του έτους τα ονόματα Θωμά, Αντωνίου, Αναστασίου και Αικατερίνης και 200 δρχ. στον ιερέα του Νεκροταφείου για τρισάγιο επί του τάφου της οικογενείας Κάππου κάθε Σάββατο», και

(β) τον Δήμο, ώστε «τα ενοίκια των κτημάτων του μηνός Δεκεμβρίου εκάστου έτους να δίνονται στην Μητρόπολη²⁶ για να γίνεται κάθε χρόνο την Κυριακή προ της 10^ης Δεκεμβρίου Αρχιερατικό Μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως Αναστασίου Κάππου, Αντωνίου Κάππου, Αικατερίνης, Κάππου, Θωμά Μπαρτζάνη, γονέων, πάππων και αδελφών αυτών»,

ορίζοντας ταυτόχρονα πως «Η μη ακριβής τήρηση στο διηνεκές των όρων της διαθήκης και λοιπών παραγγελιών θα βαρύνει όχι μόνον το Δήμαρχο και τους Δημοτικούς Συμβούλους, αλλά και όλους τους εντεταλμένους για την ακριβή τήρησή της»²⁷.

Αν επιθυμούν οι δημοτικοί μας ταγοί να απαλλαγούν από αυτό το βάρος (της μη ακριβούς τήρησης των τελευταίων επιθυμιών των μεγάλων ευεργετών του Δήμου), ας επωμισθούν το βάρος της μελέτης της τοπικής δημοτικής ιστορίας και του σεβασμού και της διατήρησης της συλλογικής μνήμης της πόλης, στο νομικό, το ηθικό, το θρησκευτικό και το πολιτιστικό επίπεδο:

στο πρώτο, με την ακριβή τήρηση των όρων της διαθήκης των ευεργετών·

στο δεύτερο με την φροντίδα για την συντήρηση και την ευπρεπή εμφάνιση της τελευταίας κατοικίας τους (πολύ δε περισσότερο, καθώς η τελευταία, εν ζωή, κατοικία τους, επί της οδού Βικέλα 4, αποτελεί περικαλλή έδρα («κατοικία») σημαντικών δημοτικών υπηρεσιών)·

στο τρίτο με την ανελλιπή, κατ' έτος, τέλεση του μνημοσύνου των ευεργετών (και την μνημόνευση των ονομάτων «Θωμά, Αναστασίου, Αντωνίου και Αικατερίνης»), συμπληρωματικά προς την, ευτυχώς συνεχιζόμενη, ετήσια (κατά την ημέρα των Γραμμάτων), από το Κληροδότημά²⁸ τους, βράβευση πρωτευσάντων/πρωτευσασών μαθητών/μαθητριών²⁹·

στο τέταρτο, με την συνολική (με την συντήρηση όλων των υπαρχόντων στο Κοιμητήριο μνημείων, ιδιαιτέρως δε των ευεργετών του τόπου) αισθητική αναβάθμιση του Κοιμητηρίου, του οποίου η (εκάστοτε) κατάστασή του πολλά αποκαλύπτει για τον συλλογικό χαρακτήρα της οικείας τοπικής κοινωνίας...

Η χρονολογική κατάταξη των επτά (7) επιστολών του Θ. Α. Μπαρτζάνη, η δημοσίευσή τους στην «Φόρμιγγα» και ο αριθμός των ασμάτων εκάστης, καταστρώνονται στον ακόλουθο πίνακα:

ενώ ο πρώτος στίχος κάθε άσματος (ανά επιστολή) έχει ως εξής:

Επιστολή Α'

Ποιος είδε ψάρι στό βουνό

Μηλίτσα πούσαι στό κρημό

Και σεις βουνά κί κάμποι γιά δέ χιονίζετε

Επιστολή Β'

Αμπέλι μου μωρέ αμπέλι μου φαρδόφυλλο

Κίνησαν τά καράβια τά Ζαχοργιανά

Μας νύχτωσιν Μαργιόλα μου

Μή σκολνά- μωρέ Γιαννούλα μή σκολνάτε τό χορό

Επιστολή Γ'

Τώρα πού πιάσκα στό χορό

Μήν παραμερίζεις τόσο

Βρίσκω κλωνί βασιλικό

Άπ' τά κεραμίδια μικρή Γιαννιωτοπούλα μου

Πολλαίς νυχτιαίς περπάτησα λεφτοβεργολιγυρή

Επιστολή Δ'

Βρέ Μανώλη βρέ ληβέντη

'Άϊντι τρεις βλαχοπούλαις κίνησαν μέσ' τή Σαμαρίνα Ξένε μ' τό μαντυλάκι σου ποιός τδχει λερωμένο Κάτω στά πολλά πλατάνια

Επιστολή Ε'

Μέ τούτην άσημόκουπα θέλω νά πιω πεντ' έξι Σαράντα κλέφτης ήμασταν σαράντα δυό νομάτοι Τραγούδησε κλεφτόϊπουλο νά σέ ξελεφτερώσω Τούτην τήν εβδομάδα μιά μέρα Πασχαλιά Μιά Ρουμνιοπούλα τούρκηψεν Τοϋρκον άνδραν επήρε

Επιστολή ΣΤ'

Ποιός είδεν ήλιον τού βραδύ

Βουλιούμι μιά, βουλιούμι δυό μάνα ϊ μανούλα μου

'Άγι' Νικόλα γείτονα

Κατέβα κόρη μ' κι' άνοιξε

Πάνω νά μάσω κάστανα νά μάσω κί καρύδια

Επιστολή Ζ'

Δασκάλισσα δασκάλισσα σκόλασαν τά κορίτσια Δώδεκα χρονω κουράσιο Τρίτη Τιτράδη θλιβερή Πέφτη φαρμακωμένη Χίλια φλωριά καζάντησα καί πεντακόσια γρόσα Ξύπνα καλή γειτόνισσα παλειά μου φιλινάδα

Η παρούσα αποδελτίωση φιλοδόξησε να μεταφέρει τις επτά (7) επιστολές του Θ. Α. Μπαρτζάνη, από τις υπεραιωνόβιες ταλαιπωρημένες σελίδες της «Φόρμιγγος» (και από τον λαβύρινθο του διαδικτύου) στο ανά χείρας τευχίδιο, αποκλειστικώς προς χάριν των εκλεκτών φίλων της δημώδους (και δη της τοπικής) παραδόσεως· φίλων στους οποίους, ως ψήγματα από το παρελθόν της Βέροιας, θα διανεμηθούν τα ευάριθμα αντίτυπα του τευχιδίου, και στων οποίων την επιείκεια προσβλέπει ο θρασύς αποδελτιωτής, ώστε με συμπάθεια και κατανόηση να αντιμετωπίσουν και την εκκωφαντική περί τα μουσικά άγνοιά του, και την πρόδηλη περί τα ηλεκτρονικο-τεχνικά απειρία του, και τα κραυγαλέα ερευνητικά κενά του, και τον ελλιπέστατο εκδοτικό ερασιτεχνισμό του.\

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

¹ Απειροελάχιστες οι διαθέσιμες ψηφίδες της βιογραφίας του ρέκτη εκδότη-διευθυντή και αρχισυντάκτη της «Φόρμιγγος». Τις θησαυρίζει ο ιατρολογιώτατος Κωνσταντίνος Σπ. Τσιώλης, στο, υπό τον τίτλο «Αλέξανδρος Μωραϊτίδης: Το Τροπάριον της Κασσιανής...ύμνος υψηλός και τρυφερός συνάμα», δημοσιευθέν στην εφημερίδα «Χρονικά Δυτικής Μακεδονίας» των Γρεβενών (φ. 868/10-04-2020, σ. 11-14) και αναρτηθέν στον διαδικτυακό τόπο https://ellinomouseionagrafon.blogspot.com/2020/04/, άρθρο του, όπου:

(α) υπογραμμίζει τον ενθουσιασμό του Αλεξάνδρου Μωραϊτίδη, ο οποίος, σε χρονογράφημά του, με τίτλο «Το Τροπάριο της Κασσιανής» (εφημερίδα «Αθήναι», 24-03­1904), συγχαίρει τον ιεροψάλτη του ιστορικού (11^ος αιώ.) Ναού των Αγίων Θεοδώρων Αθηνών «κ. Ί. Τσώκλην», για την απόδοση, το προηγούμενο βράδυ, της Μεγάλης Τρίτης 23­03-1904, του τροπαρίου της Κασσιανής:

«'£ν τούτοις συνεχάρημενχθες ήμεΐς και πολλοί άλλοι μεθ' ημών έν οίς καί καθηγηταί τής Θεολογίας τόν ιεροψάλτην τών Αγίων Θεοδώρων κ. Ί. Τσώκλην, διευθυντήν τής μουσικής εφημερίδος «Φόρμιγγος», όστις έν μέσω έκλεκτου εκκλησιάσματος τής αριστοκρατίας μάς τό έξετέλεσεν εις τό γνήσιον βυζαντινόν μέλος, σύντομον μεν διότι έψαλε τό του Φωκαέως, όστις έχει συντάμει τό του Πέτρου, διαρκέσαν 13 μόνον λεπτά, άλλά χωρίς τήν παραμικράν κούρασιν, καί χωρίς τήν παραμικράν χασμωδίαν, μέ όλον τό άρωμα τής έθνικής μας έκκλησιαστικής μουσικής, τόν όποιον θά συνέχαιρε καί αυτή ή βυζαντινή Καλογραία {= ενν. η Κασσιανή{.

Α. ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ»

και

(β) επανεπιβεβαιώνει, σε υποσημείωση (με σχετικές χρήσιμες παραπομπές), την σπάνιν των περί Ι. Τσώκλη πληροφοριών:

«{σημ. 5} Ό Ιωάννης Θ. Τσώκλης είχε σπουδάσει μαθηματικά καί ήταν ψάλτης στόν ναό τών Άγίων Θεοδώρων»" βλ. Ρωμανού, Εθνικής Μουσικής Περιήγησις, σ. 17, όπου στή σημείωση 27 δηλώνεται πώς ελάχιστες βιογραφικές πληροφορίες σώζονται γι' αύτόν καθώς «'Άν καί εγκαινιάζει στήλη βιογραφιών τών συνεργατών τής Φόρμιγγος γιά τόν εαυτόν του δέν παρέχει καμμία πληροφορία», ένώ τόν Νοέμβριο του 1921, σέ ανυπόγραφο σχόλιο στό περιοδικό Μουσική Έπιθεώρησις αναφέρεται «ό άπό ικανών έτών έν μακαριστοίς άναπαυόμενος Ίω. Θ. Τσώκλης».

Όμως, στον διαδικτυακό τόπο https://psalmodia.blogspot.com/2013/12/blog-post.html, και σε άρθρο του Νικολάου Μάννη, εκπαιδευτικού-ιεροψάλτου, υπό ημερομηνία 01-12-2013 και τίτλο «Αναφορά στον αθηναϊκό ιεροψαλτικό τύπο του πρώτου μισού του Κ' αιώνος», παρατίθεται (τουλάχιστον) η φωτογραφία του Ιωάννου Θ. Τσώκλη:

² Το επώνυμο -στην Βέροια- είναι: «Μπαρτζάνας» (η εγγραφή «Μπαρτζάνης» δεν απαντάται ούτε στο τοπικό (της Βέροιας) ούτε στο εθνικό δημοτολόγιο).

³ σχετ. στο κύριο σώμα του παρόντος πονηματίου: Επιστολή Α' σημ , 6.

⁴ Μέχρι το 1912, η Βέροια βρισκόταν στο «εξωτερικό» του -τότε- Ελληνικού Κράτους.

⁵ ακριβώς την επιούσα (25-06-2025) της λύσεως της αφωνίας του Ζαχαρίου!

⁶  Παύλος Δ. Πυρινός, «Αντώνιος Τσικερδάνος Δάσκαλος-Μακεδονομάχος (1864-1908)», εφημερίδα «Λαός», 23-01-2005· και ομότιτλο κεφάλαιο στον τόμο Παύλος Δ. Πυρινός "Βεροιώτικα Σημειώματα Εκκλησιαστικά, Ιστορικά, Εκπαιδευτικά, Προσωπογραφικά κ.α.", έκδοση: Βιβλιοπωλείο "Πυρινός", Βέροια, 2009, σ. 149.

⁷  Παύλος Δ. Πυρινός, «Μεγάλοι ευεργέτες της Βέροιας Αναστάσιος Κάππος Αικατερίνη Μπαρτζάνη Κάππου (Τηρούνται οι διαθήκες;) Ανοικτή επιστολή προς τους κ.κ. Μητροπολίτη Βεροίας, Δήμαρχο Βεροίας, Πρόεδρο Πρωτοδικών, Πρόεδρο Δικηγορικού Συλλόγου, Πρόεδρο Φιλοπτώχου Αδελφότητος των Κυριών Βεροίας και Τοπικό Έφορο Προσκόπων Βεροίας», στον τόμο "Βεροιώτικα Σημειώματα Εκκλησιαστικά, Ιστορικά, Εκπαιδευτικά, Προσωπογραφικά κ.α.", έκδοση: Βιβλιοπωλείο "Πυρινός", Βέροια, 2009, σ. 189-193· υποκεφάλαιο "Θωμάς Αντωνίου Μπαρτζάνης"· σ. 191.

⁸  δημοσιευθείσα στο Περιοδικό της Εταιρείας Μελετών Ιστορίας και Πολιτισμού Νομού Ημαθίας (ΕΜΙΠΗ) «Μελετήματα Ημαθίας», τ. Γ' (2011), Βέροια, 2012, σ. 319-350· και στον τόμο Παύλος Δ. Πυρινός, «Βεροιώτικα Σημειώματα τόμος Γ' (2014-2029)», έκδοση της ΕΜΙΠΗ, Βέροια 2020, σ. 53-70.

⁹  Παύλος Δ. Πυρινός, «Θωμάς Αντωνίου Μπαρτζάνης - Δάσκαλος Πτυχιούχος της εν Κωνσταντινουπολει Μεγάλης του Γένους και Μουσικής αυτής Σχολής Διευθυντής Αστικής Σχολής Βεροίας», εφημερίδα «Λαός, 12-13 Μαρτίου 2016· και στον τόμο Παύλος Δ. Πυρινός, «Βεροιώτικα Σημειώματα τόμος Γ' (2014-2029)», έκδοση της ΕΜΙΠΗ, Βέροια 2020, σ. 179­184.

¹⁰ στην προγενέστερη [: «Η Ελληνική Αστική Σχολή Βέροιας (1898-1908) όπως παρουσιάζεται μέσα από ανέκδοτο αρχειακό υλικό»] εργασία του, βασισμένη στις αρχειακές πηγές της Αστικής Σχολής, ο Π. Δ. Πυρινός καταγράφει, ως πρώτο έτος άσκησης διευθυντικών καθηκόντων του Θ. Α. Μπαρτζάνη στην οικεία Σχολή το σχολικό έτος 1905-1906· για την παρούσα αναφορά στο έτος 1904-1905 μάλλον ευθύνεται κάποιο (αναπόφευκτο) lapsus clavis.

¹¹ Στον έναντι του Κοιμητηριακού Ιερού Ναού Αγίου Αθανασίου τομέα του Κοιμητηρίου Βεροίας κείται ο οικογενειακός τάφος Κάππου: στην δεξιά πτέρυγα του και υπό την μαρμάρινη ανάγλυφη επιγραφή:

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΑΝΑΣ. ΚΑΠΠΟΥ

ΤΟ ΓΕΝΟΣ Γ. ΜΑΝΙΟΠΟΥΛΟΥ ΜΗΤΗΡ

έχει ταφεί η Αικατερίνη Κάππου· στην αριστερή πλευρά και υπό όμοια μαρμάρινη ανάγλυφη επιγραφή:

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΝΕΣΤ. ΚΑΠΠΟΥ ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ

ΠΑΤΗΡ

έχει ταφεί ο Αναστάσιος Κάππος [επί του τάφου του οποίου αυθάδης αυτοφυής βρωμοκαρυδιά (αείλανθος η υψηλοτάτη / ailanthus altissima) διατυμπανίζει την ποιότητα της, πέραν των ευκαιριακών επικοινωνιακών εντυπώσεων, συμπεριφοράς των Βεροιέων έναντι της μνήμης των μεγάλων ευεργετών του Δήμου τους]

ενώ στο κεντρικό τμήμα του οικογενειακού τάφου στην κορυφή στήλης στέκει η προτομή και κάτω από αυτήν η φωτογραφία του Αντωνίου Κάππου, με την ανάγλυφη επιγραφή:

Το κατώτερο τμήμα της στήλης φέρει εγχάρακτο το μήνυμα των ενοίκων του μνημείου:

ΤΑΦΟΣ ΠΕΡΙΕΧΩΝ ΟΣΤΑ ΕΥΕΡΓΕΤΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ

ΕΙΣ ΟΝ ΑΦΗΚΑΝ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΝ ΤΩΝ ΚΑΙ ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ ΑΓΝΩΝ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΕΙΡΓΑΣΘΗΣΑΝ ΣΩΜΑΤΙΚΩΣ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΣ ΔΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΙΝ ΚΑΙ ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΕΖΗΜΙΩΣΕΝ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΠΟΛΕΜΩΝ 1912 ΚΑΙ 1940 ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΤΕΤΡΑΚΟΣΕΙΩΝ (400) ΚΑΙ ΠΛΕΟΝ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΩΝ ΤΑΣ ΑΠΟΤΑΜΙΕΥΣΕΙΣ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΕΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΩΝ

και στο μεσαίο τμήμα του οικογενειακού τάφου, κάτω και μπροστά από την στήλη της προτομής, πάνω σε μισομαυρισμένη από την πολυκαιρία και ταλαιπωρημένη από την εγκατάλειψη μαρμάρινη πλάκα, αχνοφαίνεται (μέσα σε σκόνες, πεσμένα φύλλα κ.λπ.) η επιγραφή:

Στην βάση ακριβώς της στήλης (επί της οποίας η προτομή του Αντωνίου) πρόσθετη μεταλλική επιγραφή πληροφορεί πως το ταφικό μνημείο

ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗ ΦΙΛΟΠΤΩΧΟ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΚΥΡΙΩΝ ΒΕΡΟΙΑΣ

12-11-2018

μια

ώστε αφενός μεν να μαρτυρείται πως η ευεργετηθείσα από το Κληροδότημα Κάππου Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών προσπαθεί, παρά τις περιορισμένες δυνάμεις της, να τηρήσει τις απορρέουσες από την διαθήκη των Αναστασίου και Αικατερίνης Κάππου ηθικές (αλλά και νομικές) υποχρεώσεις της, αφετέρου δε (εξ αντιδιαστολής) να καταγγέλλεται η παρατεταμένη δημοτική (αν όχι αδιαφορία, τουλάχιστον) ραθυμία, που φιλοτεχνεί μια ήκιστα κολακευτική για την παροιμιώδη «ευγένεια» των Βεροιέων εικόνα και για το μέτρο της ευγνωμοσύνης τους προς τους Μεγάλους Ευεργέτες του Δήμου και της πόλης τους (αν και η διαθήκη της Αικατερίνης Κάππου προνοούσε και για τον ευπρεπισμό του κοινού τους τάφου παραγγέλλοντας στον κληρονόμο (Δήμο) «να πληρώνονται (1.000) χίλιες δραχμές ή εν ανάγκη μεγαλύτερο ποσό για μισθοδοσία κηπουρού (επιμελητού) για την διατήρηση του οικογενειακού τάφου σε καλή κατάσταση»: Π. Δ. Πυρινός, ο.π. σημ. [7], υποκεφάλαιο «Οι ιδιόχειρες διαθήκες Αναστασίου και Αικατερίνης Κάππου», σ. 192).

Το εξώφυλλο και σελίδες (περιέχουσες τον «Πολυχρονισμόν τής Α. Μ. τοϋ Σουλτάνου**») από την χειρόγραφη μουσική συλλογή του Θ. Α. Μπαρτζάνη [Παύλος Δ. Πυρινός, "Βεροιώτικα Σημειώματα τόμος Γ (2014-2029)", ο.π. σημ. [9], σ. 181 και 183 αντίστοιχα]. (** Το έτος 1897, κατά το οποίο καταρτίζει το χειρόγραφό του ο Θ. Α. Μπαρτζάνης, τον οθωμανικό θρόνο κατείχε (από 31-08-1876 έως 27-04-1909) ο 34^ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ Β' (1842-1918)· το κείμενο του πολυχρονισμού του, κατά τον Θ. Α. Μπαρτζάνη: «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ό Θεός τόν Μεγαλειώτατον καί Κραταιώτατον ημών Άνακτα Σουλτάν Αβδούλ Χαμίτ Χάν αύθέντην ημών Κύριε φύλαττε αυτόν εις πολλά έτη»· και κατά τι εκτενέστερο, όπως παραδίδεται σε «μεμουσουργημένον» Εγκόλπιο της Πόλεως: «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ό Θεός τόν Μεγαλειώτατον Κραταιώτατον Γαληνώτατον καί Εύσπλαγχνικώτατον ημών 'Άνακτα Σουλτάν Αβδούλ Χαμίτ Χάν έφένδην ημών Κύριε φύλαττε αύτόν εις πολλά έτη εις πολλά έτη είς πολλά έτη», Ίερατικόν 'Εγκόλπιον [...] τεύχος Β' περιέχον μεμουσουργημένα τά ψαλλόμενα έν ταΐς ίεραΐς [...] άκολουθίαις, έν Κωνσταντινουπόλει έκ τού Τυπογραφείου

Π. Γ. Κηλτζανίδου, 1870, σ. 116-117).

¹³ Το γεγονός ότι ο επί σειρά ετών διατελέσας Διευθυντής Ελληνικών Αστικών Σχολών, μουσικολογιώτατος εκπαιδευτικός, εμφανίζεται, το 1915, υπό την ιδιότητα του αργυραμοιβού, μπορεί να σημαίνει: είτε πως, μετά την απελευθέρωση της Βέροιας (1912), υποχρεώθηκε ή αυτοβούλως επέλεξε (άγνωστο, επί του παρόντος, για ποιους λόγους) να επαναπροσανατολίσει την επαγγελματική πορεία του, μετερχόμενος μια (κατά τεκμήριο) περισσότερο προσοδοφόρα της διδασκαλίας σε σχολεία των Νέων Χωρών δραστηριότητα· είτε πως είχε κατορθώσει να υπηρετεί ταυτοχρόνως και τον λόγιο και τον κερδώο Ερμή. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, η ιδιότητα του αργυραμοιβού (ιδιαίτερα το 1915, όταν στο μακεδονικό μωσαϊκό λαών, φυλών και εθνοτήτων είχε προστεθεί και η πανσπερμία των παρεπιδημούντων στρατευμάτων της Entente- και όταν, π.χ., η τιμή «εκάστου φύλλου» των εν Ελλάδι εφημερίδων ήταν μόλις 5 (πέντε) λεπτά της δραχμής) προσκομίζει πειστικά τεκμήρια «πόθεν έσχες», που καλύπτουν και τις (εντοπισθείσες) αγορές ακινήτων και την συγκρότηση μιας (σχετικώς) ρωμαλέας περιουσίας, που (φυσικά) κατέληξε στην σύζυγο και στον τότε νήπιο υιό του Θ. Α. Μπαρτζάνη (μεταγενέστερα μέλη της οικογένειας Κάππου).

σήμερα στην θέση του ορθώνεται εντυπωσιακό, επίσης τριώροφο, δημοτικό κτίριο, όπου εδρεύουν υπηρεσίες του Δήμου Βέροιας (: Τεχνική, Δόμησης, Καθαριότητας, κ.α.), στην είσοδο δε του νέου αυτού κτιρίου (και σε τοίχο όμορης οικοδομής ιδιοκτησίας του ΟΤΕ) έχει εντοιχισθεί πλάκα, που μάλλον επιθυμούσε να πληροφορήσει τους επισκέπτες του κτιρίου και τους διαβάτες της οδού Βικέλα για την ιστορία του ακινήτου (Κληροδότημα Κάππου και ανέγερση του νέου κτιρίου επί της θητείας εξεχόντων δημοτικών αρχόντων), - όμως τόσο το δυσδιάκριτο του κειμένου, όσο και η εγκατάλειψη της συντήρησης της πλάκας, σε συνδυασμό με την τοποθέτηση, ακριβώς έμπροσθέν της, μεταλλικής κατασκευής-κλωβού για τους μετρητές του ηλεκτρικού ρεύματος, δεν επιτρέπουν την ανάγνωσή της· ευτυχώς, επί της εισόδου-στοάς του νέου κτιρίου (η οποία οδηγεί στο κλιμακοστάσιό του και στην πίσω αυλή του) νεότερη μαρμάρινη επιγραφή, εντοιχισθείσα με πρωτοβουλία και δαπάνες του τ. Δημάρχου Γιάννη Χασιώτη, ανακοινώνει στον επισκέπτη πως το κτίριο ανηγέρθη σε οικόπεδο δωρηθέν από τον Αναστάσιο Κάππο, θεμελιώθηκε δε επί δημαρχίας Ανδρέα Βλαζάκη και αποπερατώθηκε-εγκαινιάσθηκε επί δημαρχίας Γιάννη Χασιώτη το έτος 1996.

²²  «Αστήρ Βερροίας», 22-02-1954.

²³  «Διαθήκη Αικατερίνης Κάππου. Κληρονόμος ό Δήμος Βερροίας (Καθολικόν καταπίστευμα).
Επικαρπία περιουσίας. Ακίνητα αναπαλλοτρίωτα. Κινητά ρευστοποίησις και κατάθεσις εις
Τράπεζαν Έθνικήν ή Άγροτικήν [...]» (προσάρτημα στην 371/1954 απόφαση του Δημοτικού
Συμβουλίου.

²⁴    Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου ο Φιλοκτήμων Παπαδόπουλος (1915-1978),
Δήμαρχος ο Αντώνιος Κεμιντζές (1903-1977).

²⁵ Σύμφωνα με όσα ορίζονται στην «Προσθήκη Γ'» της Διαθήκης Αικατερίνης Κάππου:

Η αρχική μορφή της διαθήκης όριζε, μεταξύ άλλων, να δοθούν ανά 4.000 δρχ σε κάθε μία των αδελφών της Αικατερίνης Κάππου [: Ευφημία χήρα Μερκουρίου Γώγου και Ελένη χήρα Εμμανουήλ Νικολαΐδου].

Με την «Προσθήκη Γ'» τροποποιείται το σημείο αυτό, και ορίζεται επί πλέον: «Προσθήκη Γ'. Άντί του κληροδοτήματος τών 4.000 δρχ. τών αδελφών της θά δοθώσιν εις αύτάς αί 4 πρώται μηνιαΐαι εισπράξεις τών ενοικίων τών κτημάτων. 'Έτεραι 4 μηνιαΐαι εισπράξεις τών ενοικίων τών κτημάτων θά δοθώσιν άνά μία εις τούς (1) Έλένην Ζήση, (2) Μαριγώ Βαρακλή, (3) Εύδοκίαν Λουλιάρου καί (4) Θωμαν Μπαρτζάνα. 'Έτεραι τέσσαρες εις 1) Έκκλησίαν Μητροπόλεως, 2) 'Άγιον Άντώνιον, 3) Ιερείς Μητροπόλεως, Αγίου Αντωνίου καί Νεκροταφείου καί 4) βοηθόν της Ε. Νίκα. Ό Τάφος της θά γίνη όμοιος μέ τάφον Μανωλίδου. Εις τό διηνεκές ή άπόδοσις τών κτημάτων εκάστου Δεκεμβρίου θά δίδεται εις ίερόν Ναόν Μητροπόλεως διά μνημόσυνον. Έργόχειρον Γκέϊσα καί Πηνελόπη εις Γραφεία Δημάρχου καί Μητροπολίτου. Αντίγραφα διαθήκης εις Μητροπολίτην καί Πρόεδρον Δικηγορικου Συλλόγου.»

²⁶ Σ' αυτή την υποχρέωση του (κληρονόμου) Δήμου φαίνεται πως αρχικά αμέλησαν και, με
την πάροδο των δεκαετιών, λησμόνησαν (και λησμονούν) να ανταποκριθούν οι εκάστοτε
αρμόδιοι των δημοτικών αρχών και της οικείας διαχειριστικής επιτροπής του
Κληροδοτήματος Κάππου· αν και η διαθήκη της Αικατερίνης Κάππου σαφώς ορίζει, στην γ'
προσθήκη της, πως «Εις τό διηνεκές ή άπόδοσις τών κτημάτων εκάστου Δεκεμβρίου θά
δίδεται εις ίερόν Ναόν Μητροπόλεως διά μνημόσυνον» (: ανωτέρω σημ. [25]). Και το μεν
πρώτο έτος 1954, οπότε ο Δήμος εξετέλεσε τις εκ της διαθήκης Κάππου υποχρεώσεις του
αποδόθηκαν στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό τα ενοίκια του μηνός Δεκεμβρίου (735,50 δρχ.)
(απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου 371/29-11-1954). Τα ενοίκια των κτημάτων αποδίδουν
ετησίως όχι αμελητέα πρόσοδο: π.χ. του έτους 2019 προϋπολογίσθηκαν στο ύψος των

xv

29.430,00 € (: κατωτέρω σημ. [28]), όπερ σημαίνει ότι, κατά το έτος αυτό, θα έπρεπε να αποδοθούν στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό τα ενοίκια του μηνός Δεκεμβρίου (ήτοι το ένα δωδέκατο των 29.430,00 € ή 2.452,50 €) για την τέλεση Αρχιερατικού Μνημοσύνου, κατά την πρώτη Κυριακή προ της 10^ης Δεκεμβρίου, υπέρ αναπαύσεως των ψυχών «Θωμά, Αναστασίου, Αντωνίου και Αικατερίνης». Πάντως, και ανεξαρτήτως της αμέλειας ή της άγνοιας των δημοτικών αρμοδίων, ο Ιερός Μητροπολιτικός Ναός μνημονεύει, εξ ιδίας πρωτοβουλίας, τα ονόματα των μελών της οικογενείας Κάππου (και Μπαρτζάνη), κατά το Κτιτορικό Μνημόσυνο, το οποίος ετησίως τελεί (την Κυριακή της Ορθοδοξίας), υπέρ των αναπαύσεως των ψυχών των κεκοιμημένων ευεργετών και δωρητών του (: πέραν των προμνημονευθεισών, υπέρ του Μητροπολιτικού Ναού, διατάξεων της διαθήκης της Αικατερίνης Κάππου, η «προσθήκη Β'» αυτής ορίζει: «Εις Ναόν Λουζίτς εισοδήματα αγρών Λουζίτς δι' άγοράν εικόνων. Εις Ναόν Μητροπόλεως Βερροίας περιδέραιον και χρυσοϋν ώρολόγιον. [...]»).

²⁷  Π. Δ. Πυρινός, ο.π. σημ. [7], υποκεφάλαιο «Οι ιδιόχειρες διαθήκες Αναστασίου και Αικατερίνης Κάππου», σ. 193.

²⁸  το οποίο εξακολουθεί να διαθέτει περιουσία, που επιτρέπει να τηρούνται οι έναντι της
μνήμης των διαθετών υποχρεώσεις· ενδεικτικά, η 15332/06-05-2019 απόφαση του
Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης: «Έγκριση προϋπολογισμού
έτους 2019 του κληροδοτήματος "Αν. & Αικ. Κάππου", το οποίο διαχειρίζεται ο Δήμος
Βέροιας» (προϋπολογιζόμενα ετήσια έσοδα από μισθώματα 29.430,00 € /
προϋπολογιζόμενες δαπάνες για δωρεές, σύμφωνα με τους όρους της διαθήκης 28.500,00 €,
αλλά και προϋπολογιζόμενη δαπάνη για «φροντίδα οικογενειακού τάφου Κάππου» 700,00
€· όμως, η ευσταλής επί του τάφου βρωμοκαρυδιά (ανωτέρω σημ. [11]) φαίνεται πως
απαιτεί, μικρή έστω, αύξηση της σχετικής πίστωσης...)

²⁹  π.χ. σχετ. «Βραβείο και χρυσή λίρα στην πρώτη μαθήτρια των πρώτων σε εκδήλωση του
Δικηγορικού Συλλόγου. Τελέσθηκε το καθιερωμένο πνευματικό μνημόσυνο για τους
αποβιώσαντες δικηγόρους. [.] στην εκδήλωση, που διοργάνωσε ο Δικηγορικός Σύλλογος
Βέροιας, σε συνεργασία με την Επιτροπή Διαχειρίσεως Περιουσίας Κληροδοτήματος
Αναστασίου Κάππου, απονεμήθηκε η τιμητική διάκριση για τον μαθητή που πρώτευσε [...]»,
από εφημερίδα «Λαός», 01-02-2024 [: https://www.laosnews.gr/article/117172-brabeio-kai-
xrush-lira-sthn-proth-mathhtria-ton-proton]

Ποιός είδεν ψά- ποιός είδεν ψάρι στό βουνό^[1] κι άλάφι μεσ' 'ς τόν κάμπο

Ποιός είδεν Κόρ' άνύπανδρη, Κόρ' άραβωνιασμένη

(δώδεκα χρόνους έκαμε άντάμα μέ τούς κλέφτες),

κί μιά μερούλα Κυριακή κ' ένα Σαββάτου βράδυ

βουλοϋντι τά κλεφτόπουλα νά ρίξουν το λιθάρι,

κ' ή Κόρη φαρδουπάτησε κι κόπ(η)καν τά θυλίκια τ(η)ς

κί φάγκαν τ' άργυρά τ(η)ς βυζιά, κί φάν(η)καν τά βυζούδια τ(η)ς

κ' ένας τά λέει μάλαμα, κι' άλλος τά λέει άσημι

κ' ένα μικρό κλεφτόϊπουλο τά λέει άσπρα βυζούδια.

-Σιώπα, σιώπα, κλεφτόπουλο σιώπα κί μήν τό λέγης.

Ταχιά σέ φκιάσω μπίπαση, κί πρώτο καπετάνο·

τρία τουφέκια γιώμιζεν τά τρί' άράδ' άράδα

τ' όνα τό κρούει 'ς το κεφάλ(ι), κί τ' άλλο 'ς τό κορμί του

τό τρίτο τό φαρμακερό τό κρούει 'ς τήν καρδούλα· -τό στόμα τ' αίμα έβγαζεν τά χείλη του φαρμάκι.

Σημ.^[2] Έν τω παρόντι ή ύπό τό όνομα Κόρη βασιλοκόρη, έννοεΐται, έξεδικήθη καί τήν άπλην περιέργειαν τοϋ κλεφτοπούλου, όποία ή τότε αίδώς.

^[1] Στα άσματα της Βέροιας που δημοσιεύει ο Θ. Α. Μπαρτζάνης υποσημειώνονται, όπου και αν υπάρχουν, τα ίδια, όμοια (ή περίπου όμοια) άσματα, που παρουσιάζονται στις συλλογές:

(α) Ελένη Κουτσογιαννοπούλου-Ψωμά, Λαογραφικά Βεροίας και Περιοχής, έκδ. Τουριστικού Ομίλου Βεροίας, 1982, με την ένδειξη: Κουτσογιαννοπούλου και τον αύξοντα αριθμό του άσματος στην οικεία συλλογή· και

(β) Θωμάς Γαβριηλίδης, Ανθολογία Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών, έκδ. ΤΕΔΚΝ Ημαθίας, 2007, με την ένδειξη: Γαβριηλίδης και τον αύξοντα αριθμό του άσματος στην οικεία συλλογή.

Έτσι το παρόν άσμα «Ποιός είδεν ψά- ποιός είδεν ψάρι στό βουνό» αντιστοιχεί στο: Κουτσογιαννοπούλου 317.

^[2] Η σημείωση του Θ. Α. Μπαρτζάνη.