Aγία Σοφία: Ένα παγκόσμιο χριστιανικό σύμβολο,εργαλείο στα μοχθηρά σχέδια ενός αυταρχικού ηγέτη

Γράφει ο Θάνος Κάλλης

Ιστορία του Μνημείου

Ο ιουστινιάνειος ναός της Αγίας Σοφίας είναι το μεγαλύτερο και το πλέον πολυδάπανο κτίριο που κτίστηκε ποτέ στο Βυζάντιο.Είναι το θρυλικό μνημείο-σύμβολο για τον ορθόδοξο κόσμο και τον ελληνισμό.Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας,μια απλή ξυλόστεγη βασιλική,άρχισε να χτίζεται επί Μ. Κωνσταντίνου ή πιθανότερα επί του διαδόχου του Κωνσταντίου Β΄και εγκαινιάστηκε το 360.Ο ναός αυτός κάηκε το 404.Αμέσως μετά χτίζεται μια νέα βασιλική που εγκαινιάστηκε το 415.Και η δεύτερη Αγία Σοφία καταστράφηκε απο πυρκαγιά το 532 στη Στάση του Νίκα.

Ο σπουδαίος βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός(529-565) αποφασίζει τότε να κτίσει το μοναδικό αυτό αρχιτεκτόνημα,που υπήρξε σταθμός στη βυζαντινή ναοδομία.Ως αρχιτέκτονες του ναού ορίστηκαν ο Ανθέμιος απο τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος απο τη Μίλητο.Και οι δυο ασχολούνταν περισσότερο με την γεωμετρία και τα μαθηματικά και κλήθηκαν να εκτελέσουν τα σχέδια και τη στατική μελέτη ενός σύνθετου οικοδομήματος,που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει απόπειρα να εκτελεστεί σε τόση μεγάλη κλίμακα.Ο σύνθετος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός δεν είχε καμιά στενή συγγένεια με προηγούμενους.Συνίσταται απο στοιχεία που χρησιμοποιούνταν μεμονωμένα,αλλά ποτέ μέχρι τότε δεν είχε γίνει προσπάθεια τέτοιας μορφής να συνδεθούν μεταξύ τους.

Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου έργου δούλεψαν αδιάκοπα επι πεντέμισι χρόνια 10000 τεχνίτες,ενώ ξοδεύτηκαν περίπου -με σημερινές τιμές- 130.000.000 ευρώ.Τα εγκαίνια του τελέστηκαν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 και τότε,σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση,ο Ιουστινιανός αναφώνησε '' Νενίκηκά σε,Σολομών'',θέλοντας με αυτό τον τρόπο να εκφράσει τον θαυμασμό του για το μνημείο που ήταν πιο θαυμαστό απο τον Ναό του Σολομώντα στα Ιεροσόλυμα.

Η Αγία Σοφία είναι συνδυασμός τρίκλιτης βασιλικής με περίκεντρο οικοδόμημα.Ο πελώριος τρούλλος,διαμέτρου 32μ.,εδράζεται επάνω στα τέσσερα τόξα που συνδέουν τους τέσσερις μεγάλους κεντρικούς πεσσούς.Ο τρούλλος δεν έχει κυλινδρικό τύμπανο,είναι απλώς ένα ημισφαίριο που πατά κατ΄ ευθείαν επάνω στα τόξα.Στη βάση του τρούλλου μεταξύ των νευρώσεων ανοίγονται σαράντα τοξωτά παράθυρα,απο όπου το διαχεόμενο φως δίνει την εντύπωση ότι ο τρούλλος αιωρείται.Στη δυτική πλευρά του ναού υπήρχε αίθριο με τρείς στοές που στηρίζονταν σε πεσσούς,μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονταν ανα δυο κίονες.Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη.

Στο εσωτερικό του ναού της Αγίας Σοφίας αποτυπώθηκαν τα πιο καίρια και αντιπροσωπευτικά σημεία της βυζαντινής θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης. Υπό αυτή την έννοια τα ψηφιδωτά και ο εικονογραφικός διάκοσμος εν γένει επηρέαζε όχι μόνο τα τεχνοτροπικά ρεύματα ανά εποχή, αλλά λειτουργούσε ως οδηγός και κανόνας για όλη τη Βυζαντινή Κοινοπολιτεία και είχαν σαφώς επίσημο χαρακτήρα.Οι εσωτερικές επιφάνειες των τοίχων του ιουστινιάνειου ναού καλύπτονταν με πολύχρωμη ορθομαρμάρωση (όπως παραμένουν και σήμερα) και διακοσμούνταν με πολυάριθμους ψηφιδωτούς σταυρούς και διακοσμητικά σχέδια σε χρυσό βάθος.Η εξέλιξη του ζωγραφικού διακόσμου του μνημείου συνδέεται με επεμβάσεις των αυτοκρατόρων μέσα από τις οποίες αποτυπώθηκε η ιδέα για τη θέση του αυτοκράτορα στην Οικουμένη και διαμορφώθηκε ένα πρότυπο χριστιανικού ηγεμόνα.Τα παλιότερα σωζόμενα εικονιστικά ψηφιδωτά στην Αγία Σοφία χρονολογούνται στην περίοδο μετά τη λήξη της Εικονομαχίας, το 843.

Σπάνια ένα μνημείο προκαλεί δέος και συγκίνηση ανάλογη με αυτή που δημιουργείται όταν κάποιος αντικρίζει την Αγία Σοφία.Για χίλια και πλέον χρόνια (537-1453), η Αγία Σοφία θα αποτελέσει το κέντρο της ορθοδοξίας και του ελληνισμού.Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως απο τους Οθωμανούς Τούρκους,θα μετατραπεί σε μουσουλμανικό τέμενος και το 1934,ο Μουσταφά Κεμάλ στα πλαίσια του εκσυχρονισμού της Τουρκίας μετέτρεψε το ισλαμικό τέμενος σε μουσείο.

Οι στρατηγικές-πολιτικές επιδιώξεις του Ερντογάν

Στις 10 ιουλίου του 2020,το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της Τουρκίας,αποφασίζει σε συνεδρίαση μόλις 17 λεπτών!! να ακυρώσει το διάταγμα του θεμελιωτή της νεότερης Τουρκίας Κεμάλ,σχετικά με το νομικό καθεστώς της Αγίας Σοφίας.Την ίδια ημέρα,ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν,ο οποίος εν τοις πράγμασιν είναι ένας δικτάτορας με δημοκρατικό μανδύα που έχει συγκεντρώσει στα χέρια του τον έλεγχο και των τριών εξουσιών(εκτελεστική,νομοθετική,δικαστική) της χώρας του,υπογράφει με πανηγυρικό διάταγμα την μετατροπή του βυζαντινού ναού της Αγίας Σοφίας και μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco σε τζαμί.

Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας απο μουσείο σε τζαμί θα πρέπει να ιδωθεί ως τμήμα μιας ευρύτερης κρατικής ιδεολογικής ατζέντας και πολιτικής πρακτικής,με στόχευση την εσωτερική αλλά και την διεθνή σκηνή.Ένας απο τους βασικούς στόχους του τουρκικού καθεστώτος,είναι ο περαιτέρω εξισλαμισμός και εκτουρκισμός των διαφορετικών εθνοτικών και θρησκευτικών ομάδων που υπάρχουν κυρίως στο ασιατικό κομμάτι της χώρας.Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος,πρέπει να καταστραφούν τα πολιτιστικά μνημεία και οι χώροι λατρείας αυτών των κοινωνικών ομάδων.Δεν πρέπει να εκφεύγει της προσοχής μας,οτι το Ισλάμ -και δεν ισχύει στην περίπτωση μόνο της Τουρκίας- είναι ασύμβατο με την δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Περαιτέρω, με την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε χώρο θρησκευτικής λατρείας,ο Ερντογάν προσπαθεί να συσπειρώσει τους πιο συντηρητικούς ψηφοφόρους της Τουρκίας,δηλαδή τους βαθιά θρησκευόμενους και τους κεμαλικούς εθνικιστές της άκρας δεξιάς,δεδομένου οτι οι νεώτεροι πολίτες και οι φιλελεύθεροι κάτοικοι της χώρας του έχουν γυρίσει την πλάτη.Είναι προφανές,πως η πολιτική εκτίμηση του Ερντογάν είναι ότι μετά και τις τοπικές-δημοτικές εκλογές όπου χάθηκαν απο τον έλεγχο του κυβερνώντος κόμματος οι μεγαλύτερες πόλεις της χώρας(Κωνσταντινούπολη,Άγκυρα κ.α.),θα χρειαστεί την μεγαλύτερη υποστήριξη και συσπείρωση του ιδεολογικού χώρου στον οποίο στηρίζεται ο ίδιος και το κόμμα του.Επιπροσθέτως,ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει την αλλαγή των θεμάτων της δημόσιας ατζέντας και συγκεκριμένα απο την σοβαρή οικονομική κρίση που βιώνει η Τουρκία τα τελευταία χρόνια εξαιτίας της διαφθοράς και της κακοδιαχείρισης του δημόσιου πλούτου, και που έχει επιδεινωθεί με την πανδημία του κορονοϊού.Εν ολίγοις,προσπαθεί να στρέψει την προσοχή της κοινής γνώμης απο θέματα οικονομίας,σε θέματα θρησκευτικού και εθνικού ενδιαφέροντος,όπου ο Ερντογάν θεωρεί ότι έχει το πάνω χέρι.Παράλληλα, με την αλλαγή της Αγ. Σοφίας σε τέμενος ενισχύει και χρησιμοποιεί το θρησκευτικό συναίσθημα για να προετοιμάσει τους πολίτες του για περαιτέρω στρατιωτικές επεμβάσεις στα γειτονικά κράτη, κατασκευάζει δηλαδή νομιμοποίηση για επεκτατικούς πολέμους.

Τέλος,με την μετατροπή της Αγιάς Σοφίας σε μουσουλμανικό τζαμί,ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει να καταστήσει την Κωνσταντινούπολη σε νέα Μέκκα και Μεδίνα,επιθυμώντας να πάρει τα πρωτεία του σουνιτικού κόσμου απο την Σαουδική Αραβία και φιλοδοξεί η Τουρκία να γίνει ο προστάτης των απανταχού μουσουλμάνων. Η μεγαλομανία του Ερντογάν,που θεωρεί τον εαυτό του διάδοχο του Μωάμεθ Β΄Πορθητή και επιθυμεί διακαώς την ανασύσταση της οθωμανικής αυτοκρατόριας,καταργώντας συνθήκες και ποδοπατώντας το διεθνές δίκαιο,αποτελεί βόμβα στα θεμέλια της Ευρώπης και της περιφερειακής ασφάλειας.

Επίλογος

Είναι προφανές ότι η Τουρκία επιθυμεί να γίνει περιφερειακή υπερδύναμη,σε βάρος των γειτονικών της κρατών και ιδιαίτερα της Ελλάδας και της Κύπρου.Η Ελλάδα οφείλει να ειναι σε διπλωματική και στρατιωτική εγρήγορση,διότι ελλοχεύει ο κίνδυνος εδαφικού ακρωτηριασμού της χώρας.Το να βλεπουμε εμείς οι Έλληνες την Αγιά Σοφιά τζαμί,είναι αναμφίβολο γεγονός ότι πληγώνεται το θρησκευτικό και εθνικό συναίσθημα μας.Είναι επιτακτική ανάγκη,όλοι οι Έλληνες και οι Ελληνίδες να είμαστε ενωμένοι και να υπάρχει εθνική ομοψυχία,ανεξαρτήτως πολιτικών κομμάτων και ιδεολογιών,διότι ακολουθεί μια δύσκολη περίοδος -και στα οικονομικά και στα εθνικά θέματα- για την πατρίδα μας.

Θάνος Κάλλης
Νομικός-Ιστορικός