"Εμείς και το Ισλάμ": Το νέο βιβλίο του Βλάση Αγτζίδη παρουσιάστηκε στη Βέροια

Τετάρτη, 05 Νοεμβρίου 2025 22:51
Γράφτηκε από τον/την Μαρία Τριγώνη

Το νέο βιβλίο του ιστορικού και συγγραφέα Βλάση Αγτζίδη, με τίτλο «Εμείς και το Ισλάμ – Η συνάντηση του Ελληνισμού με τον Αραβο-Μουσουλμανικό κόσμο», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, παρουσιάστηκε το απόγευμα της Τετάρτης 5 Νοεμβρίου στη Βέροια, στον φιλόξενο χώρο του Πολυχώρου Sala Ελιάς.

Την επιμέλεια και οργάνωση της εκδήλωσης είχαν ο Σύνδεσμος Φιλολόγων Ημαθίας και το βιβλιοπωλείο Ηλιότροπιο.

Για το βιβλιο μίλησε η πρόεδρος του Συνδέσμου Φιλολόγων, Δέσποινα Καρυπίδου. Μεταξύ άλλων είπε «…Ορμώμενος από τα σύγχρονα ακραία ισλαμικά κινήματα προβληματίζεται για την απήχηση του εξτρεμιστικού ισλαμ όπως πολλές ηγεσίες και πολίτες σήμερα. Πρόκειται για επιστροφή των θρησκειών, για ιστορική παλινδρόμηση ή για το κύκνειο άσμα μιας θρησκείας που ακόμη όμως κερδίζει πιστούς; Παραθέτει ενδιαφέρουσες απόψεις μελετητών του Ισλάμ που το ερμηνεύουν από διαφορετικές σκοπιές: άλλοι το αποτιμούν στη βάση οικονομικών συμφερόντων που εκμεταλλεύονται τις θρησκευτικές ταυτότητες, άλλοι του προσδίδουν πολιτισμικό φορτίο, άλλοι το θεωρούν ως μια πολύ σοβαρή απόπειρα εξισλαμισμού της νεωτερικότητας. Δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί ότι οι εκδοχές του Ισλαμ και ο σύγχρονος φονταμενταλισμός μπορούν να ερμηνευθούν ως μια σύγκρουση της κοινωνίας των πολιτών της Δύσης και της σαρία του Ισλαμ και ότι σήμερα αυτό το φαινόμενο συνιστά εστία έντασης σε πλανητικό επίπεδο και ευθεία αμφισβήτηση του δυτικού πολιτισμικού μοντέλου. Το αποικιοκρατικό παρελθόν και η οικονομική δύναμη της Χριστιανικής Δύσης ενίσχυσαν τα ισλαμικά κινήματα που τα υπέθαλψε η εξωτερική πολιτική της Δύσης, τα επιχειρησιακά σχέδια της CIA και οι μυστικές υπηρεσίες κρατών που με τον κυνισμό και την υπεροψία τους αναβίωσαν τον ισλαμικό εξτρεμισμό.

Απ την άλλη τα μεταποικιακά αραβικά κράτη και οι ελεγχόμενες και διεφθαρμένες αραβικές ελίτ συγκρότησαν έναν κοινωνικό χώρο όπου οι ανορθολογικές πεποιθήσεις βρήκαν πρόσφορο έδαφος και μετεξελίχθηκαν σε εξτρεμιστικά κινήματα που διεκδίκησαν πολιτικό ρόλο, αποδίδοντας στους πολυπληθείς δυσαρεστημένους και αγνοημένους μια φαντασιακή ισχυρή ταυτότητα που τους στερούσε η ιστορική και κοινωνική περιθωριοποίηση τους και η σκληρή βιοτή.

Είναι η τζιχαντ, η νέα μορφή επανάστασης και η ουμα ( η μουσουλμανική κοινότητα) το νέο προλεταριάτο;

Η Ευρώπη αγνόησε και υποτίμησε τον αραβικό κόσμο και ουδέποτε στήριξε, ειλικρινά και έμπρακτα, κινήματα που επεδίωκαν την εκκοσμίκευση του μουσουλμανικού κόσμου, Και η σημερινή πόλωση τροφοδοτείται από την ακραία αντι-ισλαμική ρητορική που υιοθετεί η Δύση. Προσέγγισε πάντα το Ισλάμ ως αποικιοκρατική δύναμη με βάση έναν δυτικο οριενταλισμό. Για εμάς τους Έλληνες όμως το Ισλαμ ήταν ο πολιτικός και κοινωνικός χώρος εντός του οποίου ΕΜΕΙΣ λειτουργήσαμε επί αιώνες και ίσως γι αυτό μπορούμε εμείς να το προσεγγίσουμε διαφορετικά, καθώς υπήρξαμε στο όριο των δύο κόσμων όταν οι ΄Αραβες επεδίωξαν παγκόσμιο ρόλο. Εμείς ήρθαμε σε μια διαδραστική ώσμωση με το ισλαμ η οποία συνιστά ένα βιωματικό κομμάτι της ιστορικής μας πορείας

Ποιοι εμείς όμως; Οι ταυτότητες συγκροτούνται όχι μόνο δια της ταύτισης αλλά και δια της αντιπαράθεσης με τον Άλλον. Ποιος ήταν αυτός ο Άλλος και πώς μας θωρούσε Αυτός;

Ο Αγτζίδης γράφει για τη βυζαντινή ταυτότητα και την ανάδυση της ελληνικής γύρω στο 1204 κατά την άλωση της Πόλης από τους δυτικούς. Οι όροι Έλληνες, Γραικοί, Ρωμιοί απηχούν τις αντιλήψεις της εποχής για την ελληνική ταυτότητα Οι εικόνες του παρελθόντος στη συλλογική μνήμη μετατρέπουν μια κοινότητα ανθρώπων σε φαντασιακή κοινότητα και της προσδίδουν εθνική ή εθνοτική ταυτότητα. Εξετάζει στο βιβλίο την ιδέα περί ελληνικότητας και τις συνιστώσες της ελληνικής ταυτότητας μέσα στο χρόνο. Η μετάλλαξη του γένους σε έθνος άρχισε με τον ελληνικό Διαφωτισμό που επικοινώνησε τα νεωτερικά ευρωπαϊκά προτάγματα μέσω μιας εκκοσμικευμένης πλέον εκπαίδευσης. Αργότερα το νεοσύστατο ελεύθερο αλλά καχεκτικό κράτος ανέπτυξε δομές προηγούμενων εποχών και η Εκκλησία διατήρησε τον κυρίαρχο ρόλο της ενώ διαχρονικά Έλληνες ήταν οι εν Χριστω πιστεύοντες. Ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη ότι ο εθνικισμός οικειοποιήθηκε τη θρησκεία και το δίλημμα Δύση ή Ανατολή καθόρισε τη μορφή της νεοσύστατης ελληνικής πολιτισμικής ταυτότητας.

Ο ιστορικός δίνει καίριες και καταληπτές πληροφορίες για την ισλαμική θρησκεία και μας εξοικειώνει με όρους παρόντες σήμερα στο δημόσιο λόγο.

Το Ισλαμ είναι αυτό που έβαλε τους Άραβες στην παγκόσμια ιστορία. Με μια αναδρομή στην προ-ισλαμικη περίοδο μάς συστήνει τον κόσμο εντός του οποίου γεννήθηκε ο Μωαμεθ, του οποίου την προσωπικότητα και το βίο συγκροτεί αδρομερώς. Η Εγίρα επανεκκινεί την πορεία τω Αράβων μέσα στο χρόνο. Στη Μεδίνα συγκροτείται η Ουμα μια θρησκευτική κοινότητα που συνιστά μια νέα αραβική κοινότητα που τη συνέχει ένα νέο θρησκευτικό αφήγημα. Το κοράνι έχει δομικές ομοιότητες με την Παλαιέ Διαθήκη και ο Μωάμεθ ιδιοποιείται πρακτικές του Μωυσή για να εγκαθιδρύσει το μονοθεΙσμό. Κωδικοποιεί την ισλαμική πίστη και καλεί σε θρησκευτική μεταστροφή. Το Ισλαμ συμβαδίζει με τον αραβικό εθνικισμό. Η αίσθηση υπεροχής που τους απέδωσε η νέα τους πίστη θα τους προσδώσει και μια ισχύ εν τη ενώσει. Η νέα θρησκευτική κοινότητα εμφορείται από μια ακραία αντίληψη υποταγής του ατόμου στο Θεό και το Ισλαμ με τη δογματική λιτότητα και τον ακραίο μονισμό σε συνδυασμό με τα υλικά κίνητρα των κατακτήσεων διαδίδεται ραγδαία.

Διαβάζοντας το εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο θα μάθουμε για το κοράνι, τη σουνα (παραδοση) τη χαντιθ, τους λατρευτικούς κώδικες, τη τζιχαντ, τη σαρία, τις αντιλήψεις για τον παραδεισο και την κόλαση, για τη θεση της γυναίκας, του ανθρώπου ως σώμα, των αλλόθρησκων κοινοτήτων. Το κεφάλαιο για τη συνάντηση με τη Δύση είναι μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και τεκμηριωμένη προσέγγιση, καθώς η Δύση υποτίμησε την επέλαση και απειλή του Ισλαμ και τη νέα αντίληψη συναίρεσης του θρησκευτικού με το πολιτικό. Μέσα από σύντομη εξιστόρηση δυναστειών και χαλιφάτων παίρνουμε μια εικόνα της εξέλιξης του Ισλαμ και του αραβικού πολιτισμού που από τον 8^ο ως τον 14^ο αιώνα γνώρισε περιόδους ευημερίας και λάμψης. Ο ισλαμικός κόσμος εδραιώθηκε σε περιοχές όπου είχαν αναδυθεί μεγάλοι πολιτισμοί και ο μουσουλμανικός πολιτισμός βασίστηκε στη μελέτη των επιστημονικών κατακτήσεων Περσών, Ελλήνων και Ινδών τις οποίες επεξεργάστηκαν και εξέλιξαν. Η πνευματική παραγωγή του αραβικού Ισλάμ που εδραζόταν στη αρχαία ελληνική κληρονομία εξήχθη και στην καθολική Δύση και άνοιξε μαζί με τη βυζαντινή παραγωγή έναν από τους δρόμους που οδήγησαν την Ευρώπη στην Αναγέννηση.

Οι ελληνοϊσλαμικοί ιστορικοί διάλογοι διήλθαν διάφορες φάσεις, όπως και η θεώρηση του Ισλαμ εκ μέρους των Ελλήνων .

Το πόνημα του Αγτζίδη είναι ένα συμπυκνωμένο αφήγημα στηριγμένο σε πλήθος πηγών και προορισμένο να μας γνωρίσει μια θρησκεία, έναν πολιτισμό, ένα πολιτικό σύστημα μένοντας μακριά από ευρωπαικές οριενταλιστικές προσεγγίσεις αφού η συμβίωση Ισλαμ και Ελλήνων ήταν μακρά και πολλές φορές γόνιμη.

Μια ελληνική ερμηνεία του ισλαμισμού μπορεί να συνεισφέρει στην εμπειρία που διαμόρφωσε η σύγχρονη αναβίωση του ριζοσπαστικού ισλαμ. Μια άλλη ερμηνεία που συμπεριλαμβάνει και το βίωμα μπορεί να κλονίσει στερεοτυπικές απόψεις που δυσχεραίνουν την προσέγγιση και το διάλογο».

Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε ο συγγραφέας, ο οποίος αναφέρθηκε σε ένα ιδιαίτερα σημαντικό και επίκαιρο ζήτημα που μας απασχολεί και θα συνεχίσει να μας απασχολεί στο μέλλον: το Ισλάμ. Τόνισε πόσο εύστοχα ήταν όσα προηγήθηκαν από την κ. Καρυπίδου σχετικά με το βιβλίο.

Όπως ανέφερε, δεν διεκδικεί τον τίτλο του ειδικού στο Ισλάμ, αλλά μιλά ως άνθρωπος που, μέσα από την ερευνητική του πορεία, συγκέντρωσε μια σειρά ερωτημάτων και αποριών, στις οποίες ένιωσε την ανάγκη —για υπαρξιακούς λόγους— να δώσει απαντήσεις. Από αυτή τη διαδικασία αναζήτησης και κατανόησης γεννήθηκε το βιβλίο.

Σε ένα μακροσκοπικό επίπεδο, σημείωσε «δεν υπάρχει άλλο έθνος που θα μπορούσε να ασχοληθεί με αυτό το φαινόμενο όσο οι Έλληνες. Είτε μέσα από τη μεσαιωνική ρωμαϊκή τους ταυτότητα, είτε μέσα από τη νεοτερική ελληνική, υπήρξαν ο ευρωπαϊκός λαός που ήρθε σε βαθύτερη επαφή με το Ισλάμ — με καθοριστική στιγμή τη συνάντηση με το τουρκικό Ισλάμ... Το σημαντικότερο Ισλάμ είναι το αραβικό· εκεί όπου γεννήθηκε αυτή η τρίτη μονοθεϊστική θρησκεία, εκεί όπου αναπτύχθηκαν οι ποικίλες εκδοχές της, οι στιγμές ανάτασης αλλά και απόλυτης καταστολής».

Τέλος, αναφέρθηκε στα κεφάλαια του βιβλίου που εξετάζουν επιμέρους ζητήματα γύρω από το Ισλάμ, τη δύναμή του και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η ταυτότητά του, προσφέροντας μια περιεκτική περιγραφή του φαινομένου.

Περιγραφή

Η επανεμφάνιση των θρησκευτικών πολέμων, η ισχυροποίηση του ισλαμικού κόσμου και η εξάπλωση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας κάνουν και πάλι επίκαιρη την αναζήτηση των αιτίων που ωθούν τον σύγχρονο άνθρωπο να αναζητά την καταφυγή στο μεταφυσικό. Η ανάπτυξη μιας αυτόνομης έρευνας για το φαινόμενο καθ’ εαυτό έχει μεγάλη σημασία, εφόσον οι ελληνορθόδοξοι πληθυσμοί υπήρξαν από τους πρώτους που συναντήθηκαν με το Ισλάμ κατά την έξοδό του από την Αραβική Χερσόνησο. Επιπλέον, η σύγχρονη Ελλάδα συνεχίζει να βρίσκεται στο σύνορο των δύο κόσμων, έστω και αν τα όρια δεν είναι συμπαγή και αδιάβατα.

Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην πρώτη αραβική περίοδο του Ισλάμ. Παράλληλα διερευνώνται οι συνθήκες εντός των οποίων αναπτύχθηκε το εξτρεμιστικό Ισλάμ και επανεμφανίστηκε η έννοια του Ιερού Πολέμου (τζιχάντ). Ορίζεται επίσης το σύστημα αναφοράς, το «εμείς», μέσω του οποίου προσεγγίζεται το ισλαμικό φαινόμενο. Παρουσιάζονται οι παράγοντες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του νέου ελληνισμού, καθώς και η μορφή και οι τρόποι σύνθεσης της ταυτότητάς του.

Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ιστορία του Ισλάμ από την εμφάνισή του στις ερήμους της Αραβίας. Παρακολουθείται η ανάπτυξη της νέας θρησκείας, η σχέση της και οι διαφορές της με τις άλλες μονοθεϊστικές θρησκείες. Παρατίθενται οι βασικές της απόψεις, οι μηχανισμοί διάδοσης, η επεκτατική πολιτική των πρώτων χαλιφών, καθώς και η πολύμορφη συνάντηση του ελληνισμού με τον ισλαμικό κόσμο. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στο Εμιράτο της Κρήτης, ένα ιδιαίτερο αραβικό κράτος του 9ου-10ου αιώνα μ.Χ. Στο τέλος παρουσιάζεται η μεγάλη σύγκρουση του Ισλάμ με τη Δύση, όπως αποτυπώθηκε με τον μουσουλμανικό Ιερό Πόλεμο και τις χριστιανικές Σταυροφορίες.

Βιογραφικό

Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής σχολής του AΠΘ, με βασικές του σπουδές τα Μαθηματικά και τους Η/Υ (ΕΚΠΑ). Το αντικείμενο της διατριβής του –την οποία υποστήριξε το 1996– ήταν η σοβιετική, κομματική, ελληνόφωνη εφημερίδα του Καυκάσου Κόκκινος Καπνάς (Κόκκινος καπνεργάτης), μέσω της οποίας αποκωδικοποιούνται οι «απόκρυφοι» επικοινωνιακοί κώδικες της σταλινικής εκδοχής του σοβιετικού καθεστώτος. H μελέτη του για την παρευξείνιο διασπορά και τις ελληνικές εγκαταστάσεις στις βορειοανατολικές περιοχές του Εύξεινου Πόντου έλαβε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.

Τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα σχετίζονται με τον σοβιετικό Μεσοπόλεμο και την ιστορία του σοβιετικού ελληνισμού, την ελληνική διασπορά, την ιστορική εμπειρία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία, κυρίως στις περιοχές του Πόντου και της Ιωνίας, καθώς και με τη διαδικασία μετάβασης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην εποχή των εθνών-κρατών.

Πήρε μέρος στην επιχείρηση απεγκλωβισμού των Ελλήνων από το εμπόλεμο Σοχούμι του Καυκάσου κατά την περίοδο του πολέμου μεταξύ Αμπχαζίων και Γεωργιανών, καθώς και στην οργανωτική επιτροπή που συγκρότησε το Συμβούλιο Απόδημου Ελληνισμού.

Έχει εκδώσει και επιμεληθεί 18 βιβλία. Έχει δημοσιεύσει αρκετά άρθρα για τα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Από το ‘87 αρθρογραφεί σε εφημερίδες (Καθημερινή, Ελευθεροτυπία, Αυγή, Έθνος κ.ά.) και περιοδικά. Δίδαξε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και στο

Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Δίδαξε το μάθημα για το συλλογικό Τραύμα και τη διαχείριση της Μνήμης στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 2009 επιμελείται του Σεμιναρίου Ιστορίας στο «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» του δήμου Κηφισιάς.

Από τις Εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορούν τα έργα του Εμείς και το Ισλάμ. Η συνάντηση του ελληνισμού με τον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο (2017) και Μεταξύ Σεβρών και Λωζάννης. Πλευρές της μικρασιατικής τραγωδίας (2024).

View this gallery on Flickr

View the embedded image gallery online at:
https://www.pliroforiodotis.gr/index.php/news/culture-menu/book-menu/110810-emeis-kai-to-islam-to-neo-vivlio-tou-vlasi-agtzidi-parousiastike-sti-veroia#sigProId438b0a5296